وقتی مسائل بی‌اهمیت، اهمیت می‌یابند!

مسئولیت اجتماعی، تعهد و مسئولیت در قبال افراد جامعه به هنگام تصمیم گیری ها و رفتارهای ارتباطی است. به طور مثال، آنگونه که دوبرین و آیرلند گفته اند افراد باید در تصمیم گیری های خود در تولید، توزیع و انتشار پیام ها نسبت به مسائلی چون آلودگی محیط زیست، فقر، بیکاری و تورم از خود مسئولیت نشان دهند. افراد نباید صرفا منافع شخصی خود را در نظر بگیرند. هر فرد به عنوان زیرسیستم در قبال جامعه و آثاری که کارکردها و عملکردهای شخصی اش بر جامعه و افراد آن باقی می گذارد، مسئولیت دارد.

حال که با مفاهیم "سواد اخلاقی" و "مسئولیت اجتماعی" بر مبنای مقاله "سواد اخلاقی به عنوان یکی از رهیافت های سواد رسانه ای و مسئولیت اجتماعی" منتشرشده در چهل و ششمین شماره فصلنامه "مدیریت شهری" در بهار 1396 به قلم بهاره نصیری- استادیار و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران آشنا شدید، گزارش را پی خواهیم گرفت بدین صورت که مسئولیت اجتماعی موضوعی است که همیشه نقل محافل هنری است و هنرمندان همواره موضع گیری های درست و غلط خودشان را با ارجاع به این مفهوم توجیه می کنند از اینرو، قرار است عملکرد یک بازیگر مطرح سینمای بالیوود، آکشای کومار را با در نظر گیری سه نقش آفرینی او در سالهای 2017، 2018 و 2020 مورد ارزیابی قرار دهیم تا این مفهوم به درستی در اذهان نقش ببندد.

آکشای کومار در سال 2017 در فیلم سینمایی Padman نوشته آر. بالکی و سواناند کیرکیره و به کارگردانی آر. بالکی به فارسی "آقای نوار بهداشتی" در کنار رادیکا آپته و سونام کاپور و با حضور افتخاری آمیتاب باچان نقش آفرینی کرد که بر اساس زندگی واقعی "آنوراچالام موروگارانتام" فعال اجتماعی اهل ایالت تامیل نادو ساخته شده است و با ساخت دستگاه تولید نوار بهداشتی ارزان قیمت، انقلابی در بهداشت قاعدگی در مناطق روستایی کشور هندوستان به وجود آورد.

سپس در سال 2018، وی در فیلم سینمایی Toilet: Ek Prem Katha نوشته سیدهارت سینگ و به کارگردانی شری نارایان سینگ به فارسی "توالت: یک داستان عاشقانه" در کنار بومی پِدنِکار به ایفای نقش پرداخت که بر اساس زندگی واقعی "آنیتا ناره" از ایالت مادهیا پرادش ساخته شده است که او از بازگشت به خانه شوهر سرباز زد بدین دلیل که خانه آنها توالت ندارد.

در انتها، در سال 2020، این بازیگر محبوب میان مردم هندوستان در فیلم سینمایی Laxmii نوشته راگاوا لورنس، فرهاد سمجی، اسپارش کتارپال و تاشا بهامبرا و به کارگردانی راگاو لورنس به فارسی "لاکسمی" در کنار کیارا ادوانی انتخاب شد تا بازیگر نقش "آصف" باشد که به تسخیر روح یک تراجنسی سرگردان در می آید و در طلب انتقام از کسانی است که او و خانواده اش را به قتل رساندند و در ژانر کمدی ترسناک، زندگی لاکشمی نارایان تریپاتی فعال حقوق تراجنسی ها را به تصویر می کشد که نقش فعالی در شناسایی تراجنسی ها به عنوان جنسیت سوم از سوی دادگاه عالی هندوستان در ماه آوریل سال 2014 داشت.

"حساسیت اخلاقی" یکی از سه مولفه "سواد اخلاقی" در مسئولیت اجتماعی با استناد به سخنان ویور و مورس اینگونه تعریف می شود که حساسیت اخلاقی به معنای فهم اخلاقی و دغدغه های اخلاقی در امور است.

در سال 2015، توینکل خانا بازیگر، طراح داخلی و ستون نویس روزنامه در جستجوهایش به داستانی در روزنامه Times Of India می رسد که الهامبخش وی در نگارش داستان "آقای بهداشت سرزمین مقدس" انتشار یافته در کتاب "افسانه لاکشمی پراساد" به قلم وی می شود و در سال 2017، به تهیه کنندگی او و با نقش آفرینی همسرش، آکشای کومار، فیلم سینمایی "آقای نوار بهداشتی" ساخته می شود هر چند بازیگر فیلم های اکشن و هیجانی سالهای دور سینمای بالیوود، انتخاب نخست آنها نبود ولی در نهایت، آر. بالکی کارگردان اثر و توینکل خانا، وی را برای نقش اصلی برگزیدند بدین دلیل که مردم هندوستان، آکشای کومار را در مقام یک الگو در نظر می گیرند و او می تواند برای مردان هندی الهامبخش باشد زمانی که نوار بهداشتی به تن می کند چنانکه می تواند مناسبات جامعه را تغییر بدهد.

گروه فیلمسازی "آقای نوار بهداشتی" دو هدف اصلی داشتند: 1- به توده مردم، مرد و زن، راجع به بهداشت قاعدگی آموزش بدهند و از برچسب "داغ ننگ" و "تابو" زدن به آن در جامعه دست بردارند و 2- درخواستی از سیاستمداران برای اینکه به مقوله نوار بهداشتی توجه کنند و استفاده آن را در قوانین ایالتی و کشوری به صورت یک التزام دربیاورند چنانکه پیش از اکران اثر، بازیگران و عوامل پویش "چالش نوار بهداشتی" راه انداختند و به سرعت تبدیل به طوفانی اینترنتی شد که سینماگران و بازیگران بالیوودی همچون کاران جوهر، دیپیکا پادوکون، آنوشکا شرما، آلیا بهات، عامر خان، دیانا پنتی، وارون داوان، آیوشمان کرانا، پوجا هگده، تایگر جکی شروف، آدیتی رائو حیدری و کاترینا کیف به این پویش با انتشار عکسی از خودشان با "نوار بهداشتی" در دست پیوستند جدا از اینکه همراهی مردم بخش غیرقابل انکار این پویش را تشکیل می داد.

در سطور پیشین، حساسیت اخلاقی تعریف شد و به بخشی از یادداشت دامون قنبرزاده با نام "گذرنامه هندی" در مجله "فیلم" شماره 544 نقبی خواهیم زد تا تاثیر اجتماعی ساخت چنین اثری در جامعه هندوستان و سواد اخلاقی پشت چنین اقدامی برای همگان روشن باشد:

"دقیقاً به همین دلیل پدمن به موضوعی تابو نه فقط در میان هندی‌ها، بلکه در خیلی از کشورهای حتی پیشرفته دنیا می‌پردازد؛ بحث عادت ماهیانه زن‌ها و لزوم رعایت پاکیزگی در این دوران. چنان‌که حرفش رفت، هندی‌ها در فیلم‌های‌شان از باورها و اعتقادهای‌شان حرف می‌زنند. در این فیلم هم می‌بینیم وقتی گایاتری، همسر لاکشمی، دچار عادت ماهیانه می‌شود، باید چند روز از بقیه فاصله بگیرد و در اتاقی دیگر زندگی کند و کسی هم نمی‌تواند به او نزدیک شود چون اعتقاد بر این است که زن در این دوران، ناپاک است. گایاتری، بعد از دچار شدن به این فعالیت طبیعی بدن زنانه، خودش را از جمع جدا می‌کند و برای پاک کردن خود از پارچه‌هایی کثیف استفاده می‌کند که مجموع این عادت‌های غلط، لاکشمی را به فکر فرو می‌برد که باید کاری کرد. در جامعه‌ای که حتی نام بردن از کلمه‌ای مانند «نوار بهداشتی»، زشت حساب می‌شود و اتفاقاً در فیلم هم این را می‌بینیم، روایت چنین داستان فوق‌العاده‌ای، به معنای پذیرفتن این نکته است که سینما می‌تواند در پیشرفت جامعه هند تأثیرگذار باشد."

در گزارش "بيش از نيم ميليارد هندي از توالت عمومي استفاده نمي كنند" در خبرگزاری ایرنا انتشاریافته در 19 خرداد ماه 1394، این رسانه مکتوب به نقل از خبرگزاری فرانسه چنین می نویسد:

"بر اساس آمار سازمان آموزشي و علمي سازمان ملل 594 ميليون نفر از هنديها - تقريبا نزديك به نصف جمعيت آن كشور - از توالت هاي عمومي استفاده نمي كنند.

براساس اين گزارش فقدان توالت هاي عمومي، مشكلات بهداشتي فراواني را براي مردم هند بوجود آورده كه از جمله مي توان به بيماري اسهال اشاره كرد.

به همين سبب مقامات شهرداري احمد آباد هند براي تشويق مردم به استفاده از توالت هاي عمومي پولي شهر، به آنها سكه رايگان مي دهند.

براساس اين گزارش يك شركت وابسته به شهرداري احمدآباد كه 300 توالت عمومي دارد، تصميم گرفته تا 67 توالت را به خدمات دهي رايگان اختصاص دهد.

كسانيكه از اين توالت ها استفاده كنند از مامور مربوطه يك سكه يك روپيه اي دريافت مي كنند.

به گفته يكي از مسئولان، درصورت موفقيت طرح از همه دستشويي ها براي تشويق مردم به استفاده از آنها بهره برداري خواهد شد.

بسياري از مردم هند توالت ها را بهداشتي نمي دانند و ترجيح مي دهند در فضاي باز چمباتمه زده و اجابت مزاج كنند و به هنگامي كه از خانه دور هستند اين طريق را بسيار بهداشتي فرض مي كنند.

'پراوين پاتل' عضو هيات رئيسه كميته شهرداري احمدآباد گفت: كه افرادي كه بصورت مكرر از توالت عمومي استفاده نكنند 'شناسايي شده و تشويق مي شوند' كه از توالت هاي پولي رايگان استفاده كنند.

پاتل به خبرگزاري فرانسه گفت: اساس اين طرح تشويق مردم به استفاده از توالت در محل هايي است كه توالت عمومي وجود دارد.

سال گذشته دولت هند طرحي را اعلام كرد كه براساس آن ماموران بهداشت به خانه هايي كه به آنها توالت داده شده بود سرزدند تا ببينند آيااز آنها استفاده مي شود.در اين گزارش به نتيجه آمار گيري در اين زمينه اشاره نشده است."

آکشای کومار، بازیگری نیست که به انتهای دوران حرفه ای خودش رسیده باشد همانند اتفاقی که برای گوویندا بازیگر خاطره ساز سالهای دور سینمای بالیوود افتاد و به مرور در بیست سال گذشته، هنرنمایی های او به شدت کاهش یافت تا حالا که کم و بیش خبری از فعالیت های هنری وی به گوش می رسد.

در نتیجه، بازیگری در نقش های اینچنینی، بیش از آنکه به علت عدم پیشنهادهای مطلوب باشد که او را به سمت چنین انتخابهایی پیش ببرد، با نگاه به دو موضوع، قابل توجه است:1- احساس مسئولیت آکشای کومار به عنوان یک شهروند هندی در مقابل اجتماع و 2- تغییر زاویه دید سینمای بالیوود و دوری گزینی هرچند کم از روایت های کلیشه ای سینمای هند از جمله فساد، جنگ با پاکستان، عاشقانه های تکراری به سبک قدیم و توجه به مشکلات اساسی مردم در طبقات گوناگون به منظور رساندن آن به گوش مسئولان و همگان که در جامعه مذهبی و روستانشین کشور هندوستان، توجه به مباحثی مثل بهداشت قاعدگی و کمبود توالت را در بر می گیرد و بازی در این نوع فیلم ها را توجیه می کند.

در ضمن، خاطر نشان می سازد همچنانکه باید به فکر مقابله با فساد و مسائل اینچنینی بود، باید به مباحث کوچک و شاید بی اهمیت از نظر روشنفکران برج عاج نشین پرداخت زیرا یک جامعه بدون بهداشت مناسب همانقدر مترصد فساد است که جامعه ای که در آن، پرداخت رشوه قابل مشاهده است و هر دو، تکمیل کننده مقابله با فساد در اجتماع مورد نظر هستند.

دلیل دیگری که حاکی از مسئولیت اجتماعی بازیگر مورد اشاره است اینکه حضور آکشای کومار در سالهای گذشته در چنین آثاری پر رنگ شده است و با استناد به سه اثر نامبرده، اتفاقی تصادفی نیست و با توجه به محبوبیت ستاره های سینما در جامعه هند، قریب به اتفاق آنها از بازی در چنین نقش هایی صرف نظر می کنند تا به وجهه ستارگی آنها خدشه وارد نشود بنابراین، اینجا، این مسئولیت اجتماعی از یک طرز فکر و بینش برای اثرگذاری بهتر در جامعه ناشی می شود.

همچنین، علی رغم تصورات، ایفای این نقش ها حتی می تواند مخاطبان خنثی را به سوی این ستارگان سینما جذب کند زیرا در می یابند که این سینماگران و بازیگران فقط به دنبال کسب پول از طریق گیشه ها نیستند و به مشکلات آنها واکنش نشان می دهند البته از طریق هنری که به آن اشراف دارند.

باید متذکر شد که آکشای کومار در این مسیر، تنها نیست و ستارگان دیگری همچون دیپیکا پادوکون با فیلم سینمایی Chhapaak به فارسی "شتک" نوشته آتیکا چوهان و مگنا گلزار و به کارگردانی مگنا گلزار با موضوع "قربانیان اسیدپاشی" و کیارا ادوانی با فیلم سینمایی Guilty به فارسی "گناهکار" نوشته آتیکا چوهان، روچی ناراین و کانیل دیلون و به کارگردانی روچی ناراین با موضوع "تجاوز جنسی" و دیگر بازیگران با آثاری دیگر، او را در این راه آموزش دهی به جامعه همراهی می کنند؛ مسیری که ساتیا جیت رای نویسنده و کارگردان شهیر هندوستانی، سالها قبل با ساخت اثری همچون Mahanagar به فارسی "کلانشهر" از طلایه داران آن بود که کار زنان در مشاغل بیرون از خانه را مد نظر قرار می داد.

در نهایت، با ارجاع دوباره به بخش دیگری از یادداشت دامون قنبرزاده با نام "گذرنامه هندی" در مجله "فیلم" شماره 544، گزارش "وقتی مسائل بی اهمیت، اهمیت می یابند!" را به پایان خواهیم رساند:

"هندی‌ها از گفتن حقیقت‌های جامعه خود نمی‌ترسند، چون به قدرت سینما اعتقاد دارند. همین اعتقاد به قدرت سینماست که در بخشی از فیلم، آمیتاب باچان، به عنوان شمایل و اسطوره این سینما در تمام دنیا، در نقش خودش ظاهر می‌شود و در سخنرانی جشنواره اختراعات برتر هند، که لاکشمی هم با دستگاهش در آن شرکت کرده، با شور و حرارت از این حرف می‌زند که: «کشور ما فقیر است اما هند نباید کشور یک میلیارد نفری باشد، باید کشوری یک میلیارد مغزی باشد». هندی‌ها بدی‌های کشور خود را می‌دانند، از ضعف‌ها خبر دارند و عقب‌ماندگی را با تمام وجود درک می‌کنند، اما هم‌چنان که باچان هم در سخنرانی‌اش می‌گوید، تمام این موانع می‌تواند از پیش رو برداشته شود، اگر اتحاد و همدلی و کوشش وجود داشته باشد. اصلاً همین که شخصی مثل آمیتاب باچان برای ایراد این سخنرانی انگیزشی انتخاب می‌شود، نشان از این دارد که هندی‌ها به ماهیت سینمای خود افتخار می‌کنند، چون به هر حال باچان نه‌فقط در هند، بلکه در کل دنیا بازیگر محبوب، شناخته‌شده و مهمی محسوب می‌شود."