به گزارش راستین آنلاین بند گمبان یا چشمه گمبان از آثار شاخص و ارزشمند شهرستان ارسنجان است که در نزدیکی روستای شرق‌آباد و در کرانه شمالی دریاچه طشک جای گرفته است. فاصله این بند از شهر ارسنجان نزدیک به ۱۸کیلومتر از شرق است و در این محدوده چندین چشمه به صورت برکه وجود دارد که به آن ها گمبان می گویند.
در اصطلاح محلی جایی که آب در آن انباشت شده و جریان آرامی داشته باشد "گُمب" نامیده می‌شود. گمب شیرین، گمب شور، گمب کافر، گمب علفی، گمب سیاه از جمله چشمه‌های طبیعی در این مجموعه است. این چشمه‌ها در پای تپه‌ای سنگی قرار گرفته است که از دل زمین می‌جوشد. چندین چشمه از این مجموعه به سبب برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی خشکیده است؛ اما چندی دیگر هنوز پرآب و جاری هستند.
آب چشمه‌های گمبان پس از پیمودن نزدیک به ۳۵۰۰ متر در سمت جنوب وارد دریاچه طشک می شود؛ اما هم‌اکنون کشاورزان با استفاده از چندین موتور پمپ آب، میزان زیادی از آب چشمه‌ها را با لوله کشی به زمینهای کشاورزی در پیرامون انتقال می‌دهند.
روابط عمومی پایگاه جهانی تخت جمشید روز شنبه در خبری، عنوان کرد که مدیر این پایگاه در بازدید میدانی از بند گمبان و ساختارهای معماری پیرامونی آن با تاکید بر اهمیت مدیریت آب در دوران باستان، گفت: مدیریت منابع آبی در دوره‌های تاریخی و به ویژه در دوران هخامنشی و پس از آن در دوره ساسانی، نشانگرعلم به مهندسی پیچیده ای است که با گذشت سده‌ها همچنان حیرت انگیز است.
حمید فدایی با اشاره به اهمیت مستند نگاری از این بندها، ابراز داشت: شناخت چنین ظرفیت و پیشینه‌ای در مهندسی کنترل و بهره‌برداری از منابع آبی در دوران باستان، می‌تواند برای متخصصان الهام‌بخش باشد.
او عنوان کرد: پایگاه‌های میراث جهانی تخت‌جمشید و پاسارگاد با برنامه‌ریزی‌های جامع مطالعاتی در مداخلات عرصه و حریم این آثار باستانی قصد دارد از سازه‌های مهندسی مرتبط با آب همچون سدها، بندها، پل‌ها و یا شبکه کانال‌های آبرسانی باستانی در منطقه محافظت کند.
هم‌افزایی دستگاهی محافظت از سازه‌های آبی باستانی را تسریع می‌بخشد
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید با بیان اینکه ضروری است دستگاه‌هایی همچون وزارت نیرو در زمینه شناخت و ثبت و ضبط و حفاظت از این حرایم باعنوان بخشی از شناسنامه و پیشینه مهندسی دستگاه خود همکاری کنند، افزود: اگرچه وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی متولی حفاظت از چنین میراث مهندسی سترگی است با هم‌افزایی می‌توان مداخلات گسترده ای را کاهش داد که در عرصه و حریم این بخش از میراث مهندسی در حال وقوع است.
کارشناس باستان‌شناس پایگاه میراث جهانی پاسارگاد نیز درباره مداخلات صورت گرفته در سد گنبان گفت: در سه سوی چشمه‌های گمبان بقایای ساختاری برجای مانده است که شکل و طرح آن نشان می‌دهد با هدف بهره برداری از آب چشمه‌ها ساخته شده است.
حمیدرضا کرمی این ساختار تاریخی را برخوردار از چند بخش دانست و ادامه داد: مهمترین بخش آن دیوار ستبری است که پیرامون چشمه‌ها قرار گرفته است. این دیوار ستبر درواقع یکی بند تاریخی است که نزدیک به ۹۵۰ متر درازا، ۱۰ متر پهنا روی تاج و ۳۰ متر در کف و نزدیک به ۶ متر بلندا دارد و مصالح به‌کار رفته در آن از خاک رس و لاشه سنگ طبیعی است.
او با تاکید بر این که روش و شیوه ساخت بندگمبان قابل تامل است، اظهار داشت: این بند همانند بندهای هخامنشی ناحیه پاسارگاد با هسته رسی متراکم و پوسته لاشه سنگی ساخته شده است. در انتهای غربی بند نیز بقایای ساختاری معماری با مصالح لاشه سنگ و ملات آهک و ساروج دیده می‌شود که نشان می‌دهد در اینجا سازه ای برای کنترل و تنظیم آب خروجی دریاچه بند وجود داشته است؛ همچنین افزون براین، بقایای معماری سازه دیگری همانند یک استخر در پایین دست دیده می‌شود.
این متخصص باستان شناس کاربردهای اولیه این بند تاریخی را بهره برداری از آب چشمه های گمبان برای مصارف کشاورزی و باغبانی دانست و به وجود بقایایی از یک گورستان اسلامی مربوط به سده‌های پیشین نیز اشاره کرد.
ارسنجان از شهرستانهای شمال شرقی فارس واز مناطق تاریخی ایران و برخوردارازدهها اثر باستانی قبل ازمیلادمسیح وعصر نوسنگی و اثارتاریخی بعداز اسلام است که بسیاری از این اثار درفهرست میراث ملی کشورمان ثبت شده اند.