یک تصمیم غیر منصفانه

 

از دیرباز قهوه خانه درجامعه ایرانی محلی عمومی برای تجمع انسان های گوناگون با حرفه و شغل های متفاوت بوده است.

این مکان عمومی از ابتدای شکل گیری میزبان جامعه  ادبا ،شعرا و نویسندگانی بود که قهوه خانه را مکان مناسبی  برای تبادل افکار و عرضۀ دستاوردهای ذوقی خودیافته بودند.

رفته رفته دامنه تبادل افکار فرهنگی گسترده تر شد و تحلیل های سیاسی و اجتماعی نیز چاشنی گفتمان حاکم بر مکانی بود که دیگر  بسیاری آن را به عنوان یک پاتوق ثابت می شناختند.

اندک اندک  این پاتوق های اجتماعی ،فرهنگی همچون هر پدیده و نهاددیگری در جامعه ایرانی سازگار و متناسب با نظام های اجتماعی و اقتصادی و نهادهای فرهنگی و دینی گشت،تا همزمان با جشن های ملی و مذهبی آذین بندی شود و در هنگام سوگواری و ماتم نظیر ماه محرم وصفر پرچم عزابردر دیوار خود ببیند و درمناسبت های خاص مانند ماه رمضان باآداب خاص این ماه به فعالیت بپردازد.

زمان زیادی لازم نبود تا قهوه خانه نویشی به یک سنت بین مردان ایرانی تبدیل شود.

آهسته آهسته  در فرهنگ قهوه خانه نشینی ایران رفتارهایی اجتماعی مانند نقالی ،شاهنامه خوانی ،گلریزان و... به سنت ثابت قهوه خانه ها تبدیل شد تا این پاتوق به یکی نهاد های پرمخاطب اجتماعی در جامعه ایرانی تبدیل شود.

نهادی اجتماعی که وجود ریشه های فرهنگی درآن عامل مهمی در به وجود آمدن دومکتب هنری – مردمی در فرهنگ ایران گشت.

مکاتب  ادبی- هنری نقّالی و شاهنامه خوانی و هنر صورت پردازی از مضامین داستان های حماسی شاهنامه و داستان نامه های مذهبی مکاتبی بود که باعث شد بعدها این نوع صورتگری به شیوۀ «نقاشی قهوه خانه» شهرت یابد.مکاتبی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان هنری و فرهنگی  تاثیر بسیار چشمگیری در حفظ  و توسعۀ ارزش های فرهنگ سنتی در میان تودۀ مردم جامعۀ ایران گذاشته است.

تغییر شکل و شمایل قهوه خانه ها

اما باگذشت زمان قهوه خانه های ایرانی نیز دچار تغییر و تحول ساختاری شدند.

تغییر و تحولی که از یک دهه گذشته به این سو قهوه خانه های ایرانی را به کافی شاپ تبدیل کرد تا دراین نوع پاتوق هاکه عمومادر باغ ها و رستوران ها شکل می گیرد از فرهنگ قهوه خانه نشینی تنها قلیان به ارث مانده باشد.

قلیانی که آن هم با ورود تنباکوهای اسانس دارتغییرشکل داد و به ابزاری برای وقت گذراندن نوجوانان و جوانان تبدیل شود.

گاهی قلیان  گاهی گلدان

اواسط سال 1371 بود که  جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، ممنوعیت استعمال قلیان را به هیات وزیران، ریاست جمهوری و مجلس ارائه داد که از این سال تا سال 76 مصوبه مجموعه هیات دولت و مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار گرفت و براساس آن استعمال دخانیات  در اماکن عمومی ممنوع اعلام شد.

اما پس ازآن بازهم با فرایند های مختلف قلیان دوباره بر میزهای قهوه خانه ها بازگشت تا بار دیگر منتقل قهوه خانه ها روشن شود.

ممنوعیت استعمال قلیان بار دیگر و این بار در سال 1383 قانونی شد . قانونی که تداوم چندانی نداشت و مخالفان شکسته شدن قلیان ها  در سال 1384 با اصلاح تبصره ماده1 آیین نامه ممنوعیت استعمال و عرضه سیگار و سایر مواد دخانی در اماکن عمومی،  باعث شدند تا قهوه خانه ها و رستوران های سنتی مجاز به عرضه سیگار و قلیان  شوند.

غافل از اینکه این تبصره هم بیشتر از یک سال دوام نیاورد و زور قلیان شکن ها بر قلیان نشکن ها چربید تا باردیگر بسیاری از قلیان های موجود در کشور در اقداماتی نمادین به گلدان تبدیل شوند.

این روند آزادی و مموعیت عرضه قلیان در فاصله زمانی تا سال نود به تناوب ادامه داشت تا اینک باردیگر زمزمه تعطیلی قهوه خانه ها باردیگر بر سرزبان ها بیافتد.

تعطیلی رسمی یک صنف تاریخی

در شیراز حدود سی و پنج قهوه خانه سنتی وجود دارد که عمر متوسط آنها سی سال است.

این قهوه خانه ها که مصداق پاتوق اجتماعی،فرهنگی در جامعه ایرانی محسوب می شونددرحالی به گفته مالکان آنها در شرف تعطیل شدند توسط اداره بهداشت هستند که تعطیلی آنها منجر به بسته شدن مجرای درآمدی تعدادزیادی از خانواده های این شهر به دنبال خواهد داشت.

این اقدام منصفانه نیست

مالک یکی از قهوه خانه های قدیمی شیراز که از تصمیم اداره بهداشت این شهرستان مستاصل به نظر می رسد در خصوص تعطیلی قریب الوقوع مغازه است می گوید:اکثر قهوه هانه های قدیمی شیرازدارای پرسنلی زحمتکش هستند که تعطیل شدن آنها ناهنجاری های بسیاری را برای این عده به همراه خواهد داشت.

وی با اشاره به اینکه این قهوه خانه ها سالهاست محل کسب درآمد برای خانواده مالک و کارگران آنها بوده اند طرح تعطیلی این اماکن را طرحی غیر کارشناسی می داند و می افزاید:نمی دانیم با تعطیلی کسبی که یک عمر درآن بوده ایم،تکلیف چک ها،بیمه کارگران ،شهریه دانشگاه فرزندانمان و... چه می شود.

اتحادیه دلش برای کسی نسوخته

پیرمردی که شکل وشمایل ظاهری اش حکایت از عبور او از سالهای دهه شسصت عمرش دارد،خود را مالک قهوه هانه ای معرفی می کند که حدود 30 سال قدمت دارد و در یکی از محلات جنوبی شهر شیراز مشغول فعالیت است.

این پیرمرد که با لهجه غلیظ شیرازی سخن می گوید:معتقد است زیر پوشش بودن قهوه خانه ها در اتحادیه ای که عنوانش اتحادیه سالن های غذاخوری و رستوران هاست باعث شده تا در این احادیه کسی دلش برای قهوه خانه دارنسوزد.

وی تمدید پروانه کسب با شرط عدم عرضه قلیان را دغدغه قهوه خانه دار های شیراز می داند و می افزاید:این اقدام یعنی تعطیلی قهوه خانه ها و تعطیلی این صنف یعنی بی کار شدن عده زیادی که نان آور خانواده های بسیاری در شیراز هستند.

این قهوه خانه دار قدیمی شیرازبابیان اینکه ما خودمان هم مخالف عرضه قلیان به دختران و پسران جوان هستیم می افزاید:درقهوه خانه من ورود افراد زیر 20 سال ممونع است.

وی قهوه خانه خود را محل مناسبی برای  همگرایی طبقه متوسط جامعه می داند و می گوید:دراین قهوه خانه هرکس کارگرساختمان سازی، نقاش ، خدماتی و... می خواهد می تواند به راحتی این کارگر را در سالن قهوه خانه بیابد.

این پیرمرد قهوه خانه دار شیرازی ،شغل قهوه خانه داری را تخصص خود می داند و می گوید:«اگر امروز به من 5 میلیارد تومان پول بهند و بگویند با این پول زندگی خود را اداره کن نمی توانم اما اگر 5 قلیان در اختیار داشته باشم می توانم امرارمعاش کنم.»

این اقدام ازنظر حقوقی غیر قانونی است

اما یکی دیگر از افرادی که او هم صاحب قهوه خانه ای قدیمی در شیراز است تعطیلی یک صنف را از نظر حقوقی غیر قانونی می داند و می گوید:این قهوه خانه ها میراث فرهنگی است که هنوز هم در آنها سنت گلریزان و شاهنامه خوانی رواج دارد.

اقدام شتابزده و سلیقه ای جواب نمی دهد

نایب رئیس کمیسیون فرهنگی  شورای اسلامی شهر شیرازکه معتقد است اقدام شتابزده و سلیقه ای هیچگاه جواب نمی دهدئ در این خصوص می گوید:تجربه ثابت کرده که نتیجه رفتارهای سلیقه ای همواره زیان بار بوده است.

مظفرمختاری وجود قهوه خانه های قدیمی و سنتی در شهر شیراز را حقیقتی غیر قابل انکار و می داند و می گوید»بخشی از هویت فرهنگی شهر شیراز با این اماکن گره خورده است.

وی ساماندهی این اماکن را نیازمند یک کار کارشناسی با درنظر گرفتن مصالح عمومی جامعه و منافع فعالان این صنف می داند و می گوید:نمی شود صنفی  را که سالهای سال محل درآمد یک خانواده و آنهم نسل به نسل بوده رال یک شبه تعطیل کرد.

عادت به پاک کردن صورت مسئله داریم

اما معاون فرهنگی و امورجوانان اداره کل ورزش و جوانان استان فارس که معتقد است گرایش نسل جوان به سمت مصرف قلیان نتیجه بد کارکردن دستگاه های فرهنگی در گذشته است می گوید:تعطیل کردن قهوه خانه پاک کردن صورت مسئله این موضوع که متاسفانه ما به آن عادت دیرینه داریم.

علی رضایی بابیان اینکه ضررو زیان مصرف قلیان بر هیچ کس پوشیده نیست تعطیل کردن ضربتی قهوه خانه را عاملی برای انتقال قلیان ها به اماکن غیر عمومی و به تبع آن باز شدن پای منکرات دیگر به جامعه جوان کشور می داندو می گوید:برای جلوگیری از گرایش جوانان به مصرف قلیان باید برنامه ریزی های دقیق به همراه بسته پیشنهادی جهت جایگزین کردن یک پاتوق اجتماعی به جای قهوه خانه ها باشیم.

در شرایطی که هیچکس حتی مالکان قهوه خانه ها نیز منکر زیان های ناشی از مصرف قلیان نمی شود،به نظر می رسد باید بین قهوه خانه های سنتی شهر شیراز که پیوندی تاریخی با هویت فرهنگی شهر دارند و اماکنی که امروزه قارچ وار در گوشه گوشه شهر سربرآورده و محلی برای وقت گذرانی دختران و پسران جوان و نوجوان شده اند تفاوت قائل شد.

قهوه خانه های که هنوز هم می توانند محل مناسبی برای ترویج فرهنگ گفتمان های اجتماعی،تقویت روحیه تعاون  و همکاری و برقراری تعاملات اجتماعی باشند.