کلمه رَمَضان، مصدرحروف (ر م ض ) به معنای شدت گرما، ریگ سوزان و سوختن پا از گرمای زمین است ، که این نامگذاری ارتباطی با تکلیف روزه ندارد،زیرا تکلیف روزه پس از اسلام بر عهده مسلمانان گذاشته شده است.
واژه رمضان یک بار در قرآن ذکر و تنها ماهی که نام آن در قرآن آمده است.
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِّلنَّاسِ وَبَینَاتٍ مِّنَ الْهُدَیٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ ۖ..
(ترجمه: ماه رمضان (همان ماه) است كه در آن، قرآن فرو فرستاده شده ،(كتابی) كه مردم را راهبر، و (متضمّن) دلایل آشكار هدایت، و (میزان) تشخیص حق از باطل است. پس هر كس از شما این ماه را درک كند باید آن را روزه بدارد، و كسی كه بیمار یا در سفر است (باید به شماره آن،)تعدادی از روزهای دیگر (را روزه بدارد)..
پیامبر اکرم(ص)در خطبه شعبانیه فضایلی را برای این ماه فرمودند: از جمله این که مردم دراین ماه به مهمانی خدا دعوت می شوند.
شب قدر در ماه رمضان بهتر از هزار ماه ،که احیا و نمازگزاردن در یک شب از شب‌های رمضان برابر با نماز هفتاد شب در ماه‌های دیگر است. ماه صبر و همدردی ، ماهی که روزی بندگان مومن افزون ، پاداش صبر بهشت و پاداش آنکه در این ماه مؤمنی را افطار دهد، برابر با آزادکردن بنده است.
ماه رمضان،ماه بسته‌شدن درهای جهنم ، گشوده‌شدن درهای بهشت و ماه به زنجیر کشیده شدن شیاطین است.
آداب پیش از رمضان
پاک کردن خانه از گرد و غبار، نظافت اماکن مذهبی ومحله‌ها و بازارها در روزهای مانده به رمضان،فراهم‌آوردن مواد غذایی و مایحتاج در این ماه ،آشتی‌کنان (زودودن دل ها از کینه )،اعزام مبلغان به شهرها و آبادی‌ها برای بیان اصول و احکام شرعی و همچنین روزه پیشواز یا پیشباز؛ روزه اول، وسط و آخر ماه رجب و شعبان به عنوان روزه پیشواز مرسوم و گاهی هم یک تا سه روز قبل از رمضان، به عنوان پیشباز رمضان روزه می‌گیرند.
سید سعید زاهدانی ،دانشیار جامعه شناسی و مسئول پژو هشکده تحول و ارتقای علوم انسانی دانشگاه شیراز در خصوص ماه رمضان این ضیافت الهی گفت : ماهی که جامعه تجدید عهد با خداوند تبارک و تعالی و به طور کلی عالم غیب می کند .
سید سعید زاهدانی با بیان اینکه واقعیت ها در عالم بر سه نوع اند افزود : واقعیت مشهود ، واقعیت غیب و واقعیت هایی که بین این دو ارتباط برقرارند که در طول سال و زندگی روز مره با به کارگیری و درگیر شدن با واقعیت مشهود زندگی خود آن را می گذرانیم و این ممارست برای ما وابستگی به تعلقات دنیایی می آورد .
وی اضافه کرد :در ماه مبارک رمضان با کمک آداب روزه گرفتن از جانب خداوند تبارک و تعالی (واقعیت غیب ) و از طریق پیامبر اکرم (ص) به عنوان رابط بین واقعیت های مشهود را تصور می کنیم که زندگی ما به آنان وابسته و آماده برای جلب رضایت واقعیت غیب از طریق ترک این وابستگی ها است ، در شب های قدر خود را به عالم غیب میبینیم و میفهمیم که آن چه برای رستگاری ما مهم تر از واقعیت مشهود اند ،واقعیت غیب است .
دانشیار جامعه شناسی و مسئول پژو هشکده تحول و ارتقای علوم انسانی دانشگاه شیراز با اشاره به اینکه ملائکه و روح هستند که سرنوشت واقعی ما را رقم و سفره های گستره طعام و خواب های شبانه و لذت های ملموس این جهان اند اظهار کرد : روزه گرفتن دسته جمعی در ماه رمضان ،توجه جامعه را از وابستگی های این جهان به سوی واقعیت غیب که در واقع جان جهان است . معطوف و به ما می آموزد که ارزش های الهی اصل که صرف امکانات این دنیا اگر در خدمت نعمت های حقیقی باشد موجب پیروزی و رستگاری ما خواهد بود .
سید سعید زاهدانی در خصوص اینکه ماه مبارک رمضان ماه بریدن از این جهان و وصل شدن به عالم بالاست ،همان عالمی که از آنجا آمده و به آنجا باز می گردیم تصریح کرد:انجام این حرکت دسته جمعی و عبادت اجتماعی این حس مشترک را در جمع به وجود و جامعه را از قید تعلقات زود گذر مادی رهائی بخشیده که لذت ارزش های الهی را در ذائقه جمه شیرین می کند،آداب این ماه تعلقات این دنیا را در چشم مردم کوچک و ارزش های الهی را بزرگ واین عبادت جمعی ،جامعه را برای بذل و ایثار آنچه دارد در راه خداوند آماده می سازد.
این که ملت ایران در گرفتاری هایی که مانند جنگ ، زلزله و سیل پیش می آید ، بذل جانی مال می کنند محصول همین عبادت شیرین و خالصانه است.
فضایل ، برکات و عظمت ماه مبارک رمضان
حجت الاسلام و المسلمین عبدالرسول خسروبیگ استاد دانشگاه و کارشناس مسئول فرهنگی دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی شیراز گفت : در ماه مبارک رمضان گناهان بخشیده و همان طورکه پیامبراکرم (ص) میفرمایید : اگر مردم قدر ماه مبارک رمضان را می دانستند ، می گفتند ای کاش همه سال رمضان بود .
عبدالرسول خسروبیگ در خصوص فضیلت این ضیافت الهی که خوابت ، نفس کشیدنت عبادت است افزود : امیرالمومنین علی (ع ) می فرماید : فضیلت ماه مبارک رمضان بر بقیه ماه ها مثل فضیلت ما امامان بر بقیه مردم که هیچ کس و هیچ شخصیتی با پیامبر ،اهل بیت و چهارده معصوم قابل قیاس نیست، پس فضیلت ماه رمضان را با بقیه ماه ها مقایسه نکنید.
وی همچنین با اشاره به دعای امام سجاد در حلول ماه رمضان اضافه کرد : به وسیله روزه ماه رمضان یاریمان ده تا اندام های خود را از معاصی تو نگهداریم و آنها را به کارها گیریم تا خشنودی تو را فراهم آوریم، تا با گوش هایمان سخنان بیهوده نشنویم و به سمت لهو و لهب نرویم.
حجت الاسلام و المسلمین استاد دانشگاه و کارشناس مسئول فرهنگی دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی شیراز در خصوص لیلة القدرش اظهار کرد : شب قدر ، قدردانی از عمرهای باقی مانده ،شناختن خویشتن خویش و معرفت پیدا کردن نسبت به حضرت احدیت است ،چون شب قدر اندازه و مقدارش به اندازه هزار ماه که بیش از 80 سال می شود.
حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایید: لاتَقُولُوا رَمَضانَ فإنَّ رَمَضانَ إسمٌ من أسماءِ اللهِ تعالی، ولکن قُولُوا
ترجمه : شهر رمضان نگویید ، چون رمضان یکی از نام های خدای متعال است ، بلکه بگویید : ماه رمضان .
غذای این ماه نه تنها غذای جسم بلکه غذای روح برای رشد معنوی است ، خداوند عالم و غنی می فرماید : من دعایتان را مستجاب و برای هر نفسی که در ماه رمضان میکشید ، پاداش تسبیحی عطا می کنم.