• یادداشت نظر احمدی سردبیر فصلنامه نمایش‌شناخت به مناسبت زادروز پروفسور فرهاد ناظرزاده‌کرمانی

آخرین بازمانده نسل نوابغ و غول‌های ادبیات و هنر

با وجود گرفتاری‌های زندگی در دنیای مدرن و کمبود فراغت و وقت کافی برای پرداختن به امور علمی، هنری و ادبی و از سویی تخصصی شدن این حوزه‌ها ،دیگر کمتر کسی می‌تواند جز در یک رشته خاص و یا در یک حوزه کاری مشخص به موفقیت برسد

امری که در گذشته شاید به واسطه کوتاه بودن افق دانایی و محدودیت دانش‌ بشر قابل حصول بود و به عنوان مثال شخصیتی مثل خیام نیشابوری هم شاعر بود و هم ریاضیدان، هم در طب سررشته داشت و هم یک منجم حرفه‌ای بود اما این امر در دنیای امروز احتمالا تنها و تنها از نوابغ برمی آید و یا انسان هایی که تمام زندگی خود را وقف علم آموزی و دانش‌افزایی کرده اند و بی شک یکی از این نوادر و نوابغ در دوران ما استاد فرهاد ناظر زاده کرمانی است که نه تنها بر مشکلات پیش گفته فائق آمده و عمر خود را وقف در راه علم و هنر نموده بلکه در حوزه ای دست به فعالیت می زند که در کشور ما چندان سابقه و پیشینه درخشانی نداشته است.باری شاید اینگونه به نظر برسد که فعالیت های ایشان همه در حوزه تئاتر بوده اما در ادامه مجاب خواهید شد که رشته های فعالیت ایشان در حوزه تئاتر نه تنها ارتباط زیادی با هم ندارند بلکه برای به فرجام و انجام رساندن یکی از آنها به شکل دست و پا شکسته حتی باید خون دلها خورد و عمری طولانی صرف نمود و نه اینکه مثل دکتر ناظرزاده کرمانی تازه در همه این شاخه‌ها فردی طراز اول شد..و اما دریغ که بی شک ایشان یکی از آخرین بازمندگانِ از نسل نوابغ و غول های ادبیات و هنر است و بیگمان با صبر مادر فلک نیز دیگر جهان چنین اسطوره هایی به خود نخواهد دید مردانی که به تعبیر شاملو یک دم در ظلمت این جهان می درخشند و همه جا را روشن می کنند و می روند. و حال اینکه ما ایرانی ها چقدر قدر شناس این نوابغ و نوادر هستیم را نمی دانم اما لااقل در رابطه با ما کرمانی ها پدراستاد، زنده یاد دکتر احمد ناظرزاده کرمانی معتقد است ( گرت هواست که هرگز به عافیت نرسی/غریب پرور و خود کش چو اهل کرمان باش)که البته امیدواریم این بیت برعکس دیگر ابیات استاد ماندگار نباشد و حتی تاریخ مصرف آن گذشته باشد،باری از این مقدمه که بگذریم فعالیت‌های دکتر ناظرزاده کرمانی را درحوزه تئاتر ایران باید در چند بخش مختلف تقسیم‌بندی نمود.نخست بخش مربوط به تئاتر دانشگاهی دوم بخش نمایشنامه‌نویسی سوم بخش ترجمه متون تئاتری و نمایشنامه‌ها چهارم بخش ریختارشناسی نمایش ایرانی و به طور کلی نظریه پردازی در حوزه تئاتر و اما آخرین بخش تدوین و تکوین یک زبان تئاتری و کوشش در جهت ساخت‌برابرنهادهای فارسی است

و اما در رابطه با بخش نخست به قدری نقش استاد ناظرزاده کرمانی درخشان بوده که از ایشان با عنوان پدر تئاتر دانشگاهی ایران یاد می شود، واما فعالیت ناظرزاده در این زمینه خود به چند مورد تقسیم می‌شود. در درجه اول باید به نقش ایشان درتاسیس چندین دانشکده تئاتری وهمکاری در راستای تهیه و تدوین برنامه های آموزشی این مراکز در سرتاسر ایران اشاره کرد و در این رابطه می توان به ضرس قاطع گفت که شروع تئاتر در دانشگاه های شهرستان مرهون تلاش های شبانه روزی استاد است به طوری که ایشان در رابطه با راه اندازی رشته تئاتر در دانشگاه کرمان در گفتگویی با راقم این سطور خاطر نشان کردند که با وجود تمام مشاغل در عرض یک سال نزدیک به بیست بار به کرمان سفر داشته ودر همین راستا مجبور شده تا برای اخذ مجوز راه اندازی رشته تئاتر ابتدا برای تاسیس سه رشته هنری دیگر همچون نقاشی ،معماری و...اقدام کند به طوری که امروز دانشجویان و اساتید دانشکده هنر دانشگاه باهنرهمه به نوعی مدیون ایشان هستند باری در لیست دانشگاه هایی که ایشان در تاسیس رشته تئاتر آنها در مقاطع تحصیلی مختلف مشارکت داشته می توان به نام های تربیت مدرس،آزاد اسلامی اراک،آزاد اسلامی بوشهر،آزاد اسلامی تنکابن و بسیاری اسم دیگر اشاره نمود.شایان ذکر است که راه اندازی دورهای کارشناسی ارشد و دکترا در گرایش های هنرهای نمایشی که پیش از این در ایران سابقه نداشته مرهون تلاش های ایشان است و نیز جز در بحث دانشگاه راه اندازی نخستین آموزشگاه آزاد بازیگری پس از انقلاب هم به ابتکار دکتر ناظرزاده انجام گرفته است.و اما نقش دیگر دکتر در رابطه با تئاتردانشگاهی مربوط به فعالیت های مدیریتی ایشان به عنوان رییس دانشکده،مدیرگروه و...می باشد که سالیان سال ایشان در پست های مختلف مدریتی انجام وظیفه نموده و منشا برکات فراوان بوده که پرداختن به همه آنها در این مجال اندک ممکن نیست.و مهمتر از همه این موارد نقش دکتر به عنوان مدرس در توسعه تئاتر دانشگاهی کشور بر کسی پوشیده نیست به طوری که ایشان تا به امروز چندین هزار دانشجو تربیت کرده که در میان آنها هنرمندان شاخص و والامرتبه کم نیست و حتی بر اساس آمار می توان ادعا کرد که نیمی از اساتید فعلی دانشگاه در رشته تئاتر و مدیران دولتی در این حوزه دانشجویان ایشان بوده اند و از جمله به مهمترین شواهدی که می توان در تایید این موارد اشاره نمود انتخاب ایشان به عنوان استاد ممتاز دانشکده هنرهای زیبا می باشد و نیز پروفسور ناظرزاده نخستین و یکی از محدود استادتمام های رشته تئاتر در ایران محسوب می شود، و اما نقش شاخص دیگر وی در رابطه با هدایت بیش از دویست دانشجو به عنوان استاد راهنما در مقاطع تحصیلی لیسانس، کارشناسی ارشد و دکترا می باشد.باری در حوزه تئاتر دانشگاهی یکی دیگر از فعالیت های متعدد استاد مربوط به نگارش مقالات علمی- پژوهشی است به طوری که بر اساس یک تحقیق علمی، پیرامون پژوهش های انجام شده توسط اساتید گروه تئاتر دانشگاه تهران، تعداد پژوهش های استاد ناظرزاده برابر با پژوهش های کل اساتید دیگراین گروه آموزشی بوده تا جایی که نویسنده مقاله مذکور یادآور می شود که اگر پژوهش های استاد ناظرزاده را نادیده بگیریم اوضاع در این زمینه بسیار اسفناک است. در اینجا نیز باید به این نکته اشاره نمود که دکتر ناظرزاده در اکثر مجلات علمی پژوهشی رشته تئاتر به عنوان عضو هئیت تحریریه نیز حضور فعالی داشته ودارد که اگر تنها همین بخش از فعالیت های کارنامه ایشان را لحاظ کنیم در ماندگاری و تشخص استاد ناظرزاده کفایت می کند و اما به عنوان آخرین مورد در پیوند با تئاتر دانشگاهی باید به نقش استاد در نگارش و تدوین کتب درسی رشته تئاتر اشاره کرد،چنان که می دانیم پیش از این در این حوزه ،تئاتر دانشگاهی با چالش های جدی روبرو بود و کمبود یا نبود منابع مهم علمی یکی از مشکلات اساسی دانشگاه بود که ناظرزاده با تدوین چندین کتاب درسی برای دانشجویان رشته تئاتر در این زمینه نقشی تاریخی ایفا نموده است و به عنوان یکی از شواهد موفقیت ایشان در این حوزه می توان به دریافت لوح تقدیر به پاس تالیف کتاب چهارجلدی درامدی بر نمایش نامه شناسی که به عنوان کتاب برتر دانشگاهی انتخاب شد، اشاره نمود و جالب اینکه این برای نخستین بار در تاریخ دانشگاه بود که کتابی در زمینه تئاتر این عنوان را دریافت می کند

و اما دربخش نمایش‌نامه نویسی نیز استاد ناظرزاده دارای کارنامه پربار و منحصربه‌فردی است.ایشان نزدیک به بیست نمایشنامه منتشر کرده و اقبال به آثار او خاصه در بین قشر فرهیخته،هنرمند و دانشجو تا حدی بوده که به عنوان مثال تنها نمایشنامه کنارشیرآتش نشانی ایشان بیشتر از صد اجرا در سراسر کشور وسالن های اصلی تئاتر پایتخت داشته.باری از دیگر نمایشنامه های مشهور ناظرزاده می توان به نی لبک و بهمن،کوله‌بار،پنجره‌ای بر بادها،بی خان و مان و..اشاره نمودآثاری مدرن ،ساختارمند و درخشان در حوزه درام نویسی ایران.که از جمله مهمترین مفاهیم مطرح شده در این آثار خلاقه می توان به تنهایی انسان معاصر،تضاد سنت و مدرنیسم،توجه به فرهنگ فلکلورایرانی،پیوند زبان آرگو و آرکائیک و...اشاره نمود.

و اما در زمینه ترجمه نیز ناظرزاده چنان پرکار بوده که با هیچ یک از مترجمان این حوزه قابل مقایسه نیست.در کارنامه او می توان به ترجمه بیش از هشتاد نمایشنامه اشاره نمود و آنچه در این زمینه شگفت انگیز است در برگرفتن نمایشنامه هایی از نویسندگان مختلف، باسبک و سیاق متفاوت و از سرزمین های گوناگون می باشد از توفیق حکیم مصری تا هارلد پینتر انگلیسی از لنگستون هیوز سیاه پوست امریکایی تاویلیام باتر ییتز ایرلندی از دان گوپال موکرجیم هندی تا ونگ جیبوسی چینی و همچنین جدای از ترجمه کتاب های درسی که پیشتر گفتیم در حوزه تاریخ و تئوری تئاتر نیز به آنچنان گستره وسیعی پرداخته که از شناخت هنرهای نمایشی در مصر آغاز می شود و تا تئاتر پیشتاز، تجربه گر و عبث نمای معاصر پیش می رود.ناظرزاده از یک سو به گزاره گرایی و نمادگرایی در ادبیات نمایشی پرداخته و از جانب دیگر پیدایش ادبیات نو در ایرلند را برسی نموده و تئاتر سیاه پوستان امریکا را مورد مداقه قرار است .

و اما بخش چهارم از فعالیت استاد مربوط به پژوهش و نظریه پردازی در زمینه ریختارشناسی نمایش ایرانی است. نخستن فردی که پس از واعظ کاشفی نویسنده کتاب فتوت نامه سلطانی دست به ریختارشناسی نمایش ایرانی می زند فرهاد ناظرزاده کرمانی است که البته در کتاب کاشفی بخش اندکی مربوط به نمایش ایرانی است و تنها به واسطه اهمیت تاریخی نام او را در اینجا ذکر کردیم. باری ناظرزاده همچون نویسندگان آثاری چون بوطیقا یا ناتیاشاسترا اولین کسی است که در زبان فارسی این امر را مورد توجه و مداقه قرار داده و می کوشد که دست به تاکسونومی نمایش ایرانی بزند و در این زمینه نمایش سنتی ما را به هفت ریختار تقسیم نموده. امری که بهتر است اهمیت آن را از زبان خود ناظرزاده شنید آنجا که می گوید«بخشبندی و پرونده گذاری ریختارهای تماشاگانی ایرانی ،بر بنیاد اصطلاح شناسی تماشاگان جهان،کاری است مهم و کلیدی،و راه را برای پژوهشهای آینده هموار می سازد،و به گفتمان آن،جنبه‌ای علمی و جهانی می بخشد باید خاطرنشان ساخت که هنگامی می توان به شکلی پژوهشگرانه و دانشورانه گفتمان تماشاگان ایرانی را طرح کرد،که بر اصطلاح شناسی استوار باشد»(همان،44)

و اما واپسین و البته مهمترین زمینه فعالیت استاد در جهت تحقق همین آرمان یعنی طرح گفتمان تئاتر ایرانی است.باری تلاش مجاهدانه ناظرزاده در جهت ساخت برابر نهاد برای واژگان فرنگی از همین آرمان و آماج نشات می گیرد و عجبا که کار ایشان در این حوزه به تنهایی کمتر از تلاش دستگاه عریض و طویلی هم چون فرهنگستان زبان فارسی نیست و آنگاه که فرهیختگان فرهنگستان در حال جا انداختن برابرنهادهای کش لقمه یا چرخبال بوده اند دکتر ناظرزاده به تنهایی در جهت بومی سازی گفتان ادبیات نمایشی که کاملا پدیده ای وارداتی است، می کشید و برابرنهادهای ایشان به تدریج در میان قشر فرهیخته جامعه ایرانی و دانشجویان جا می افتاد و ما امروز بدون توجه بی اینکه کلماتی همچون تماشاگان ، نمایشگان و غیره حاصل عرق ریزان یک روح بزرگ بوده آنها را طوری به کار می بریم که انگار قرن هاست این کلمات را می شناسیم و جالب آنکه دقیقا ناظرزاده دررابطه با جدی ترین و ماندگار ترین بخش فعالیت های خود در طی این سالها آماج حمله انواع مسخره کنندگان ابله نیما قرار گرفته است.و این کم سوادان خشک اندیش تا آنجا در جهل مرکب خویش فرو رفته اند که کار ایشان را به حدود زبان بازی و لغت لاسی تقلیل داده اند و اما در خاتمه باید خاطرنشان نمود که بی شک آنچنان که هگل می گفت زبان آلمانی فلسفه نمی دانست و من ابتدا به این زبان فلسفه آموزش دادم و بعد در گستره این زبان دست به فلسفه ورزی زدم، ناظر زاده کرمانی نیز فردی است که همه عمر در تلاش بوده و هست که به زبان فارسی تئاتر بیاموزد
انتهای پیام /  نظر احمدی
604 کلیک ها  شنبه, 15 آذر 1399 14:32
این مورد را ارزیابی کنید
(1 رای)

نظر دادن

لطفا از نوشتن با حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
از ارسال دیدگاه های نا مرتبط با متن خبر، تکرار نظر دیگران، توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.
لطفا نظرات بدون بی احترامی، افترا و توهین به مسئولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.
در غیر این صورت، «راستین آنلاین» مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.

بالا