تا چه حد عزت نفس در سلامت روان نقش دارد؟

عزت نفس چگونه شکل می گیرد؟

قضاوت و ارزیابی هایی که کودک در طی فرایند رشد از خود بعمل می آورد و در تعامل با محیط و اطرافیان تثبیت می گردد در نهایت منجر به پدیداری عزت نفس در او می شود.

برای آنکه با عزت نفس آشنا شوید بهتر است بدانید که عزت نفس شامل دو قسمت است:

• آنچه من هستم. یعنی اینکه من چه خصوصیاتی دارم و کیستم. مثلا من نازنین مرادی ۲۱ ساله ام، دانشجوی رشته حسابداری، یک خواهر و دو برادر دارم، در اصفهان زندگی می کنم و…
• قسمت دوم مرحله ارزش گزاری است که فرد خود را ارزش گزاری می کند که آیا من با این خصوصیاتی که دارم خوب هستم یا نه؟ مثلا اینکه من نازنین مرادی، دانشجوی حسابداری هستم خوب است یا بد؟ اینکه یک خواهر و دو برادر دارم خوب است یا بد؟ اینکه در اصفهان زندگی می کنم خوب است یا بد؟ و..

انسانهای سالم، قوی و توانا از خصوصیات خود راضی اند و هنگامی که خود را ارزیابی می کنند، جوابی که به خود می دهند آن است که من خوبم. تصویب، تایید، پذیرش کلی خود، یک عزت نفس کلی مثبت است که می تواند  در دریافت و برداشت هایی نظیر( من یک شخص خوبی هستم یا من بیشترین چیزها را که در وجودم دارم، دوست دارم). انعکاس یابد.

تحقیقات نشان داده است احساس و ارزش گزاری افراد از خود، مهم تر از هر چیز دیگری است. مهم آن نیست که من چه خصوصیاتی دارم؛ مهم این است که من از خصوصیات خودم راضی باشم.

افرادی که عزت نفس ضعیفی دارند هنگامی که خود را ارزیابی می کنند به خود می گویند: اینکه من دارای این خصوصیات هستم خوب نیست، من باید خصوصیات دیگری داشته باشم. اگر من دارای خصوصیات دیگری بودم آن وقت ارزشمند بودم و در شرایط حاضر به دلیل آنکه خصوصیات خاصی را ندارم ارزشمند نیستم. نظر شما چیست؟ شما چه چیزهایی را ملاک ارزشمندی می دانید؟ به نظر شما ارزش انسان به کدامیک از موارد زیر است؟

زیبایی، ثروت، مدرک تحصیلی، شهرت، خانواده خوب، ارتباط اجتماعی قوی، داشتن دوستان و آشنایان زیاد، اندام زیبا، ازدواج، کار و شغل عالی، پست و مقام و…

به یاد داشته باشید هیچ یک از موارد بالا معیار و ملاک ارزشمندی انسان نیست. ممکن است تعجب کنید ولی واقعیت همین است. انسان به دلیل آنکه انسان است ارزشمند است. هر انسانی دارای حرمت و ارزش خاصی است. بدون آنکه حتی زیبا، ثروتمند، خوش اندام، دارای مدرک تحصیلی بالا، دارای خانواده خاص،شغل عالی، و… باشد.

اگر ارزش خود را به این موارد محدود کنید عزت نفس خود را از دست  داده اید. بسیاری از انسانهای مشهور، زیبا، دارای مدرک تحصیلی و…  وجود دارند که عزت نفس ضعیفی دارند. مهم آن است به جایی برسیدکه به هر آنچه هستید ارزش و احترام بگذارید و خود را برای هر آنچه که هستید لایق احترام و ارزش بدانید. چرا؟ به عنوان مثال: زیبایی بر اثر تصادف، بیماری،کهولت سن و… از بین می رود. در این صورت آیا ارزش انسان هم با این عوامل از بین می رود. ارزش مدرک تحصیلی از یک کشور به کشوری دیگر متفاوت است، آیا ارزش فرد هم در کشور دیگر متفاوت می شود؟

آیا شما خانواده و عزیزان خود را به دلیل زیبایی، ثروت، مدرک تحصیلی و… دوست دارید؟ مسلم است که نه، بلکه برای هر آنچه هستند و برای خودشان، پس باور کنید که انسان به دلیل انسان بودنش محترم و با ارزش است.

اهمیت عزت نفس از آن جاست که تحقیقات نشان داده است که بعضی از انسانها برای آنکه احساس ارزشمندی و احترام در باره خودشان داشته باشند دست به رفتارهای ناسالمی زده اند. به عنوان نمونه به این مثال دقت کنید:

• آقایی اعتقاد داشت برای آنکه احساس ارزشمندی کنی فقط باید پول و ثروت زیادی داشته باشی. او برای آنکه احترام دیگران را بدست آورد به دنبال پول کلان بود و وقتی دید نمی تواند از راه سالم آن را بدست آورد سعی کرد با استفاده از چک های بدون پشتوانه( بی محل) ثروت به‌‏دست آورد. به همین دلیل شروع به این کار کرد و نتیجه آن شد که شاکیان و طلبکارانش با کمک نیروی انتظامی به جست و جوی او بر آمده، نهایتا پس از پیگیری او را دستگیر و روانه زندان کردند. او نه تنها نتوانست احترام و ارزشی بدست آورد، بلکه احترام خود را نزد خانواده و آشنایان نیز از دست داد و به زندان افتاد.

در افراد فاقد عزت نفس، هراس و ترس از واقعیت وجود دارد. ترس از افشا شدن، هراس از فرو ریختن تظاهرها و وانمودها و بیم از ناکامی و تحقیر شدن.

به عبارتی می توان گفت که اگر فرد تصویر ذهنی خوبی از خود و ارتباط صادقانه با خودش داشته باشد و در سازگاری با جهان هستی باشد و دارای امنیت معنوی و تفاهم با آنچه که هست، باشد، دارای عزت نفس بالایی است.

تحقیقات نشان داده است که اگر فرد بتواند به خود احترام بگذارد و برای هر آنچه هست حرمت و ارزش قایل باشد، به سطوح بالای سلامت روان دست خواهد یافت.