راه کارهای انتقاد کردن

هیچ انسانی نیست که اشتباه نکند. انتقاد چه با نیت مثبت وچه با نیت منفی جزیی از روابط و زندگی اجتماعی ماست. اما به دلیل ویژگی کمال‌‏گرایی انسان، افراد کمی وجود دارند که از انتقاد و زیر سوال رفتن ناراحت نشوند. در مقام یک انسان سالم می­توانیم با انتقاد درست و سازنده با کمترین صدمه به بیشترین نتیجه دلخواه که همان کمک به طرف مقابل است، دست یابیم.

یکی از روش های بسیار خوب برای انتقاد، تکنیک ساندویجsandwich technique   است. در این روش، همانند یک ساندویچ، ماده غذایی اصلی(معادل انتقاد) بین دو لایه نان (معادل تعریف و تمجید) قرار می­گیرد. بدین ترتیب که قبل و بعد از انتقاد به نکات و جوانب خوب و مثبت طرف مقابل اشاره می­شود. در استفاده از این تکنیک و یا هر روش دیگر باید به نکات زیر توجه داشت:

از تکنیک ساندویچ بهتر است فقط در اوایل یاد­گیری فن انتقاد کردن استفاده شود. به مرور که مهارت کافی در اصول انتقاد کردن به‌‏دست آمد می‌‏توان یک یا هر دو قسمت تعریف و تمجید کردن را حذف کرد.

• در تکنیک ساندویچ باید میان تعریف و انتقاد یک تناسب معقول وجود داشته باشد که نه بار تعریف کردن تخفیف یابد و نه انتقاد کمرنگ و محو شود (کار سختی است و نیاز به مهارت زیادی دارد).
• از انتقاد بی‌‏جا و مکرر خوداری شود.
• انتقاد باید در راستای هدف و مقصودی باشد و از انگشت گذاشتن بر روی موضوعات غیر مرتبط خوداری شود. برای مثال اگر فرزندمان یک نقاشی کشیده و به ما نشان می­دهد، اشاره کردن به اینکه بهتر است وسایل نقاشی­اش را نیز مرتب کند، کاملا بی­مورد و بیجاست. همچنین نباید در یک موضوع و مورد خاص بیش از یک و حداکثر دو بار تذکر و انتقاد صورت گیرد ( البته در نوجوانان و بزرگسالان، زیرا در کودکان کم سن و سال، معمولا لازم است یک مورد خاص ده‌‏ها بار و بیشتر تذکر داده شود).
• انتقاد به فردی که خود متوجه اشتباه و علت آن شده، کاملا بی­مورد است.
• دوست داشتن و دوست نداشتن ما ملاک خوب و بد بودن چیزی نیست و نباید بر اساس میل و سلیقه‌‏مان قضاوت و انتقاد کنیم. برای مثال ممکن است ما غذای دریایی دوست نداشته باشیم و یا حتی از دیدن آن حالمان به‌‏هم بخورد ولی دلیل نمی­شود که غذای دریایی بد باشد و مثلا گفته شود: «شما چطور می توانید هر روز غذای دریایی بخورید؟»
• به‌‏جز در نشست­ها و بحث‌‏های گروهی، باید انتقاد و گله کردن در خلوت، ولی تشویق در جمع صورت بگیرد.
• انتقاد نباید هرگز بوی تحقیر، تمسخر و یا تهدید بدهد و از شوخی و جوک زمانی استفاده شود که تقریبا مطمئن هستیم طرف مقابل تحمل آن را دارد ( مثلا به‌‏جای گفتن ((چرا اینقدر دست وپا چلفتی هستی؟)) می توان گفت: ((بهتر نیست یه خورده دقتت رو بیشتر کنی؟ ))یا ((فکر می­کنم مایع ظرفشویی کهاستفاده می­کنی خوب نیست چون ظرفها یه خورده چرب هستند))، و…)
• انتقاد از روی حسادت و یا رقابت نباشد ( اگه من بودم این کار رو…) و واقعا قصد کمک کردن وجود داشته باشد.
• باید سعی شود تا فرد انتقاد را به‌‏خود نگیرد و آن را شخصی نکند. برای رسیدن به این هدف می­توان انتقاد را جنبه عمومی داد (مثلا بسیاری از افراد اشتباهی به جای اینکه …)و یا بهتر اینکه با اشاره به اشتباه، از خودمان به عنوان فردی که چنین اشتباه مشابهی مرتکب شده­ایم، یاد کنیم؛ مثلا: (( یادم میاد وقتی هفت هشت ساله بودم…، یا اون اوایل که من هم شروع به‌‏کار کردم چند بار…)).
• هیچگاه حق و حقیقت را فدای مصلحت نکنید و دروغ نگویید (می­توان چیزی را نگفت ولی دروغ نه).
• گاهی می­توان انتقاد و شکایت را به درخواست تبدیل کرد. مثلا به‌‏جای اینکه گفته شود: ((چرا دیر کردی؟ یا آدم باید وقت شناس باشه)) می توان گفت: ((خوشحال می­شم یا سپاسگزار خواهم بود اگه سر وقت بیایی))…
• گاهی می توان به جای اشاره به کار غلط و اشتباه، کار درست ومناسب در آن مورد را متذکر شد. مثلا به جای (( اون رفتار یا گفتار با مشتری درست نبود)) می توان گفت ((مشتری انتظار داره با احترام با اونبرخورد بشه و ابهامات و سوالاتش رفع بشه و وقتش تلف نشه و…)) یا به‌‏جای ((عاقبت استفاده دائم از کامپیوتر معلومه تجدیدی هستش)) می توان گفت (( فکر می­کنم با گذاشتن یک زمان مشخص برای استفاده از کامپیوتر می­تونی وقت کافی برای درس خوندن کنار بذاری)).
• با نظرات خود قانون نسازید و برای انتقاد خود دلیل و راهکار ارائه دهید (به نظر من این و آن به دلیل… و … اشکال داره و فکر می کنم این طوری و اون طوری بشه بهتره).
• در موارد انتقاد همراه با تحسین و تشویق، کلمه اما را حذف کنید و به انتقاد جنبه مثبت دهید. مثلا برای اینکه بخواهیم فرزندمان وقت بیشتری برای مطالعه اختصاص دهد می­توان به‌‏جای ((ما واقعا به تو افتخار می کنیم که در درسهایت پیشرفت کردی و نمراتت خیلی خوب شده اما اگر کار بیشتری رو هندسه هم می­کردی نمره­ات خیلی بهتر از اینا می­شد)) می توان گفت: (( ما واقعا به تو افتخار می­کنیم که در درس هات پیشرفت کردی و نمراتت خیلی خوب شده و با ادامه تلاشت میتونی هندسه­ات رو هم تو ترم بعدی بهتر کنی)).
• گاهی می‌‏توان بطور غیر مستقیم دست به انتقاد زد (به اصطلاح به در گفت تا دیوار بشنوه).

نکته: در محیط­های کاری بهتر است هیچگاه اول ساعت شروع کار و آخر کار انتقاد نکرد و آن را به اواسط شیفت کاری موکول کرد. زیرا در حالت اول خواسته یا ناخواسته فرد به بالاترین حد توان خود نمی­رسد و در حالت دوم نیز فرد با فکر و ذهن خسته، ناراحت و یا عصبی به خانه می­رود.