"نایف" ولیعهد نیز روزگار خوشی را سپری نمی کند. نه تنها وضعیت جسمانی پادشاه و ولیعهد نابسامان است بلکه دیگر امریکایی ها طالب ماندن آنها در رأس قدرت نیستند. خروج برخی از شاهزادگان از عربستان و دستگیری برخی به دستور وزیر دفاع(محمد بن سلمان) حاکی از تسلط روز افزون وی بر دیگران از جمله نایف است. ازاین روانتظار می رود به زودی شاهد به تخت نشستن وزیر دفاع کنونی عربستان به جای پدر باشیم.
نکته قابل توجه این است که واشنگتن اعلام کرده اجازه نخواهد داد بیشتر از حد معمول میان خاندان آل سعود اختلاف و درگیری ادامه پیدا کند. این نشان از نفوذ بیش از حد آمریکا در کشور سلطانیِ سعودی است.
چه شاخصه هایی در محمد بن سلمان دیده می شود که همگان بالاخص آمریکایی مایلند وی بعد از سلمان به پادشاهی برسد؟ آیا پروسه رساندن بن سلمان به قدرت بدون هیچ جنجالی اتفاق خواهد افتاد؟
بن سلمان جوان و جنگجو، وزیر دفاع و حالا مسئول طرح بزرگ تحول اقتصادی در عربستان، بر عکس دیگر پادشاهان عربستان از نیروی جوانی برخوردار است. مقبول جوانان بوده، نشان داده مانند دیگران در حکومت محافظه کاری را یگانه راه و روش و رویکرد در داخل و خارج نمی داند. جنگ یمن بیشتر از هر زمان دیگری بن سلمان را مطرح کرده است. جامعه عربستان در حال پوست اندازی است و دیگر نمی پسندد کما فی السابق سالخوردگانی بر مسند بنشینند که هیچ درکی از نیازهای جوانان ندارند. و این درک را در بن سلمان جستجو میکنند.
شواهدی وجود دارد که آمریکا وی را آماده می کند تا آینده عربستان را در اختیار بگیرد. سفر بن سلمان به امریکا و ملاقات وی با سران امریکایی، صاحبان صنعت و رئیس فیس بوک گویای این واقعیت است که وی می کوشد امریکا و ثروتمندان این کشورِ به قول او تنها ابر قدرت دنیا را به این اطمینان برساند که کاملا آماده پذیرفتن مسئولیت خطیری چون پادشاهی است.
کنار گذاشتن بن نایف می بایست پیچیده باشد که تا امروز ملک سلمان با آن شرایط ذهنی ناقص را در رأس قدرت ماندگار کرده است. زیرا تسلط بن سلمان نیازمند کنار گذاشته شدن نایف است. ترک زودهنگام صحنه قدرت از سوی سلمان می تواند کار را دشوار کند چون در درون آل سعود مخالفان بسیاری پیدا و پنهان ابراز ناخرسندی خواهند کرد نسبت به آنچه آنها خلاف عرف جایگزینی درک میکنند.
نایف که گویا از بیماری دشواری رنج می برد به سادگی از قدرت دست نمی شوید. برخی معتقدند هنوز در آمریکا از وی حمایت می کنند اما سفر اخیر بن سلمان، نایف را به شدت هراسان و نا امید کرده است.
آنگاه که آمریکایی ها بخواهند ضربه نهایی را به نایف وارد کنند و بن سلمان را بر کرسی قدرت بنشانند وی مانند "مقرن" سکوت پیشه خواهد کرد و از او تحرک چالش سازی مشاهده نخواهیم کرد. زیرا سابقه نشان داده آل سعود تا حد ممکن از بیرون ریزی اختلافات خود ممانعت می کند و همه مشکلات را با همکاری امریکا حل و فصل می نماید.
آمریکایی ها جسارتِ جوانی چون بن سلمان را درک می کنند. و امیدوارند آنچنان کند که دوستان آنها در دبی و قطر کرده اند. واشنگتن به شدت نگران است ادامه این روند بیمارگونه در عربستان این کشور را به قهقرا برده و متعصبان مذهبی و تندروها را در این کشور حاکم سازد.
چه بهتر است جوان جویای نامی چون بن سلمان زمام امور را در دست گرفته با اصلاحات اقتصادی اولا، قشر جوان جامعه را به آینده ای حتی در افق های دور امیدوار سازد و ثانیا، مانع اعتراضات مخرب آنها گردد.
عربستان کشوری ثروتمند است که نُرم توزیع قدرت و ثروت در آن بر اساس عدالت نبوده و این می تواند مبنای اعتراضات ویرانگر باشد. بن سلمان قادر است این معضلات را برطرف سازد اما نایف محافظه کار و بیمار از انجام آن عاجز خواهد بود.
دوران اوباما دوران فرار از جنگ بوده اما این به معنای دوری از سیاست های جنگ طلبانه نیست. جنگ در سوریه، عراق و یمن تبدیل به جنگی نیابتی شده که در آن عربستان، قطر و امارات نقش بازوی چپ و راست آمریکا را بازی کرده اند.
آمریکا دیگر مثل گذشته مایل نیست هیمنه خود را در قامت سربازان نیروی دریایی یعنی آنچه در عراق و افغانستان انجام داد به منصه ظهور رساند. بلکه از هم پیمانان خود می خواهد زحمت امریکا را کم کنند و خود مستقیم وارد عمل شوند. مصاحبه معاون اوباما حائز اهمیت است که اظهار می دارد: "برخی از امریکا میخواهند مثل گذشته وارد جنگ های مرگ آور شود که این به نفع ما نخواهد بود".
فراخواندن بن سلمان به آمریکا میتواند مربوط به گوشزد کردن همین موضوع مهم باشد که اگر به قدرت رسید نباید انتظار داشته باشد آمریکا مثل گذشته به صورت قطعی در اختیار اجرای سیاست های عربستان باشد. بلکه او باید به این واقعیت دست یابد که این بار با پذیرش واقعیت های منطقه، سیاستی اتخاذ کند که لازم نباشد آمریکا مرتبا دغدغه این شریک استراتژیک خود را داشته باشد.
عربستان باید با بازنگری در سیاست های مداخله جویانه خود به آن اندازه گام بردارد که ظرفیت هایش پاسخگو باشند. لذا شاخ و شانه کشیدن های بی مورد در دوره بن سلمان مطلقا محلی از اعراب نخواهند داشت.
ساختن کشوری که در آن بنیادگرایی به حاشیه رانده شود و وهابی گری جهان را ناامن نسازد، آرزوی آمریکا است. شاید امریکایی ها فکر می کنند بن سلمان با اصلاحات اجتماعی و اقتصادی مد نظرش این امکان را فراهم می آورد.
اما بهتر است آنها به قدرت روحانیون سلفی توجه کنند زیرا گاها با فتاوی بدون پشتوانه منطقی خود اوضاع را به شدت متشنج می کنند و مانع و چالش بزرگی در راه اصلاح و بازسازی اند.
بردن عربستان به سمت نوسازی و بروزرسانی روش ها و تفکرات منجمد کاری دشوار و طاقت فرسا خواهد بود. شاید بن سلمان و فیس بوک یا دیگر شرکت های مطرح آمریکایی قول چنین تحولی را به بن سلمان داده اند. به نظر سخت است ریاض مانند دبی فرهنگ غربی و مدرن را با دلارهای نفتی هنگفت خود به خدمت گیرد زیرا جامعه امارات تابوهای موجود در عربستان را نداشته است. اما تصور می شود آمریکایی ها خیلی هم ناامید از اصلاح نباشند.
روزی که خبر درگذشت ملک سلمان برسد احتمالا جهان لااقل اندکی شوکه می شود زیرا میزانی از درگیری ها بر سر نشستن بن سلمان بر کرسی پادشاهی در خواهد گرفت. اما زیاد طول نخواهد کشید که برخی از معترضان با گرفتن امتیازاتی با پادشاه جوان بیعت کنند و خود را به دیدن نایف در حاشیه عادت دهند.
مهدی مرادی، کارشناس ارشد روابط بین الملل